BİR BALKAN YOLCULUĞU (BÖLÜM – 6)

SARAYBOSNA

7-8-9 Temmuz 2012

İbrahim Fidanoğlu

Mostar’dan Saraybosna’ya

Mostar’ı Saraybosna’ya bağlayan karayolu, Neretva’nın belirlediği Dinar Alpleri arasındaki derin vadide nehre paralel bir rota çizer. Zaman zaman Sosyalist Yugoslavya döneminde yapılmış olan barajların gölleriyle yatağı iyice genişleyen Neretva, Saraybosna’ya dek sizi neredeyse hiç terk etmez. Derin vadilerin ve Neretva’nın üstünden; ayni dönemin bayındırlık eserlerinden olan dev demiryolu köprüleri ve viyadüklerle aşılır. Maviyle yeşilin renk cümbüşü, Dinar Alpleri’nin koynunda Saraybosna’ya kadar sürer gider. Ancak insan doğanın bahşettiği bütün bu güzelliklere karşın, bu topraklarda yaşayan insanların tarih boyunca yaşadığı acı dolu öykülerine hayıflanmadan edemez.

Jablanica’da mola yerinde kuzular dönüyor

II. Dünya Savaşı’nda; 1943 yılında Yugoslavya’nın Alman işgali sırasında bitirici bir saldırı amacıyla, Nazilerin yerel işbirlikçi güçler Hırvat Ustaşi ve Sırp Çetnik birlikleriyle birlikte yaklaşık 150.000 kişilik bir kuvvetle Tito liderliğindeki 20.000 kadar direnişçi partizana karşı hücum ettikleri yer de bu nehrin kıyılarında yer alan Jablanica kasabasıdır. Mareşal Tito, Nazilerin bu topyekûn saldırısına karşılık Neretva’nın karşı kıyısına çekilmeyi başaracak ve Almanlar’ın Adriyatik sahillerine doğru neredeyse tek geçişi noktası olan bu stratejik demiryolu köprüsü, havaya uçurularak tahrip edilecektir. Bu şekilde Almanlar’ın cephenin ileri hatlarına lojistik destek sağlayan bu önemli koridor devre dışı kalacak ve savaşın kazanılması anlamında Neretva Savunması artık olmayan Yugoslav tarihinde bir kilometre taşı oluşturacaktır. Ne yazık ki, o gün Alman Nazilerinin başaramadıklarını bu topraklarda ABD’nin öncülüğünde hareket eden ve cumhuriyeti oluşturan tüm halkları birbirine kırdıran yerel ve küresel aktörler başarmış durumdadır.

2. Dünya Savaşı’nda Tito’nun partizanları tarafından havaya uçurulan zaferin simgesi Neretva Köprüsü

Bugün Jablanica, kasabaya yaklaşırken yol kenarında konumlanmış; dumanları arasından seçilebilen bir dizi kuzu çevirme tesisi, bugün de aynı şekilde korunan Neretva’nın mavi-yeşil suları içindeki köprünün enkazı ve hemen Neretva kıyısının üstünde yer alan mütevazı savaş müzesi ile dikkat çekmektedir. Kasaba da, Neretva nehrinin kıyısında yer almaktadır. Yaklaşık 15.000 kişinin yaşadığı Jablanica, Boşnak nüfusun yoğun olduğu küçük bir yerleşim olarak dikkat çekmektedir.

Neretva vadisinde ilerlerken Jablanica’dan sonra Saraybosna’ya doğru Konjic kasabasından geçtik. Osmanlı İmparatorluğu zamanında Konya yöresinden bu bölgeye yerleştirilen ahali tarafından kurulmuş bir Boşnak yerleşimi olan Konjic’de Neretva üzerinde yer alan tarihi Osmanlı köprüsü, iç savaş sırasında Sırplar tarafından bombalanarak yıkılmış. Savaş sonrası Türkiye’nin katkılarıyla TİKA işbirliğinde aslına uygun olarak köprü yeniden inşa edilmiş. Akşamüstüne doğru; batmakta olan güneşin kızıllığı altında Konjic’in 5 kemerli köprüsünün suya düşen aksi görülmeye değerdi. Saraybosna’ya doğru devam ettik.

Saraybosna yolundaki Konjic Kasabası’nda Sırp bombardımanında yıkılan ve TİKA tarafından yeniden yaptırılan Osmanlı dönemi köprüsü⁽⁵⁾