Dağa Kaçtım: YAMANLAR DAĞI’NDA DOLAŞIRKEN

YAMANLAR KÖYÜ – ÇAMUR ÇEŞME YÜRÜYÜŞÜ

24 Kasım 2016

İbrahim Fidanoğlu

İzmir’in yakınlarında, Karşıyaka’nın sırtını verdiği Yamanlar Dağı’ndayız bugün. Yamanlar Köyü’nün tarihi köy mezarlığından başlayarak sanatoryum enkazının Emirâlem’e doğru uzanan arka dünyasında yer alan Çamur Çeşme’ye dek uzanan bir rotada yürümeyi planlıyoruz. Elbette her zaman olduğu gibi günü zenginleştirecek sürprizlerle ivmelenecektir yürüyüşümüz. Hava güneşli ve yine yüksek basıncın etkisi altında… Bu da yine fotoğraf açısından sıkıntıları içinde barındıran bir atmosferle karşı karşıya olduğumuz anlamına geliyor. Sağlık olsun; yürümek için her zaman nedenimiz vardır.

Yamanlar Dağı'nda; sanatoryum düzleminden aşağılara doğru bakış

Sivrikaya'dan YamanlarDağı'nın kızılçamlarla kaplı sırtlarının görünümü

Volkanik bir yükselti olan Yamanlar Dağı’nın krater ağzı, deniz tarafından bakanlar için zirveye göre merkezden oldukça kaçıktır. Sıra dışı bir şekilde zirvede olması beklenen volkanın konisi, Yamanlar Dağı’nda doğu-batı doğrultulu ve Karşıyaka’ya doğru alçalan, hilal formundaki bir sırtta yer alır. Bundan dolayı da aslında bir heyelan gölü olan Karagöl, çoğunlukla yanlış olarak; Yamanlar Dağı’nın krater ağzı olarak bilinir.

Karagöl'den havalanan ördeklerin telaşı

(Fotoğraf:İF; Ocak-2010)

“Zirvenin Karşıyaka’ya bakan yamaçlarında, çukur sahanın ortasında aşınmadan kısmen kurtulmuş volkanik tüflerden tepeler görülür. Zirve ve dağın yüksek kısımları ile güney ve batı yamaçlarında renkleri kırmızımsı, sarımsı kahverengi, kahverengimsi-gri andezit ve trahit lavlardan oluşan yuvarlak sırtlı tepeler körfeze doğru inerler. Karşıyaka’nın hemen kuzeyindeki Küçük Yamanlar Tepesi ile doğusundaki Bayraklı Tepeleri arasındaki kayalık sırtlar doğrudan denize inerek (Naldöken sırtları yada Rumların adlandırışıyla Petrota) Bornova Ovası’na karadan geçişi zorlaştırırlar. Karşıyaka Düzlüğü, zaman içinde kısmen Gediz Irmağı’nın ve daha çok Yamanlar Dağı’nın güney yamaçlarındaki volkan konisini aşındıran derelerin (Laka, Naldöken ve Bostanlı dereleri gibi) taşıdıkları ile oluşmuştur.”⁽¹⁾

Sancaklı Kalesi

(Fotoğraf:İF; Şubat-2012)

İlkçağ’da Smyrna’nın ileri karakolları durumundaki kale ve gözetleme noktalarını barındıran Yamanlar Dağı, bu anlamda kuzeyden gelebilecek tehlikelere karşı da bir set niteliğindedir. Doğançay üstündeki Aşağı Mormonda ve Yukarı Mormonda⁽²⁾, Bayraklı sırtlarında Akropolis Kalesi ya da Büyük Kale⁽³⁾, Örnekköy Mezarlığı yakınlarındaki Mezarlıkkale, daha arkada ve yukarılarda; şimdiki Sancaklı Yörüklerinin Sancaklı köyü yakınlarındaki Adatepe ya da Sancaklı Kalesi⁽⁴⁾ ile Yamanlar Dağı’nın kuzeye bakan yüzünde bir kartal yuvasını andıran Gökkaya’daki Melanpagos⁽⁵⁾ yerleşimleri bunların en önemlileridir.

Yamanlar Dağı'nın kuzey yüzünde yer alan ileri karakollardan biri; Gökkaya ya da Melanpagos

(Fotoğraf: A.Aydemir; Nisan-2014)

Türkmenlerin bölgeye gelişiyle aşağıda Alurca ya da bugünkü adıyla Doğançay, dağın yukarılarında ise Yamanlar ve Sancaklı köyleri dağdaki yaşamın bugüne uzanan temsilcileri gibidirler. 70’li yıllara kadar Karşıyaka’da Alaybey’deki İtfaiye’nin önünde atlarının sırtına vurdukları tahtadan sandıklar içinde sattıkları domatesin tadını bugün kim hatırlayabilir acaba? Ya da Doğançay Türkmenlerinin Karşıyaka İstasyonu önünde sepetler içinde sattıkları ballı incirlerin tadını… Birçok şey gibi ne o domates sandıklarından, ne de o incir sepetlerinden bir haber almak mümkün değil artık. Onlar da yerel tarihimizin tozlu raflarında yerlerini aldılar çoktandır. Ama biz yine de o günlerin hatırasını belleğinde yaşatan bir gezgin arkadaşımızın anlattıklarına kulak verelim:

Sancaklı köyü ve puslu körfez

(Fotoğraf:İF; Şubat-2012)

Karagöl yolunda...

(Fotoğraf:İF; Ocak-2010)

“Bu eski hatıralar da şimdilerde yıkılan, yerine çok katlı otopark yapılacak olan eski Alaybey Pazarı ile ilgili. Bu pazar yerinin içinde, eskiler bilir; Karşıyaka İtfaiye Amirliği bulunurdu. İşte bu binanın hemen yanındaydı; Yamanlar köylülerinin bellediği, herkesin bildiği, onların o güzelim ürünlerini sattığı o kuytu köşe. Bahsi geçen yıllarsa 60’lı yılların sonu… Babam, elimden tutar, pazar yoluna koyulurduk erkenden. Zira Yamanlar köylülerinin; onlara özel, beygirlerin semerlerine takarak getirdikleri, o sağlam tahta sandıklardaki ürünleri ancak çabuk yetişenler alabilme şansını yakalıyorlardı. Avuç içini dolduracak büyüklükteki yerli domatesler, çıtır çıtır çalı fasulyesi, körpe badem salatalıkları, kalem gibi ayşe kadın fasulyesi, kütür kütür bostan patlıcanları; hepsi çok taze. Sadece organik gübre; bir de en önemlisi, ne yazık ki şimdi kaybettiğimiz yerli tohumlardan üretilmiş olmasıydı. Öğlene kadar mallarını satar, daha pazar bitmeden onlar mallarını bitirmenin gururuyla köylerine dönerlerdi. Şimdi dün gibi hatırlıyorum; 50 sene önceki, başında poşusu, yuvarlak yüzü ve kaytan bıyığıyla bu çakır gözlü Yamanlar köylüsünü…”⁽⁶⁾

Yamanlar köyü mezarlığı

Yamanlar köyünün bir üst düzleminde ve heyelan gölü Karagöl’e giden asfaltın kıyısında yer alan eski köy mezarlığı bakımlı ve nispeten korunmuş haliyle dikkat çekiyor bugün. Balbal taşları ve Osmanlı mezar başlıkları ile dağ başında da olsa özgünlüğünü koruyan mezarlık, bu toprakların bir mührü gibi dünden geleceğe doğru uzanıyor. Ama farkında mıyız? Kim bilir?

Karagöl asfaltı

İlk çeşmenin başındayız; bir paylaşım anı...

İkinci çeşme ve yol boyunca sonbaharın renkleri

Yamanlar Köyü Mezarlığı - Çamur Çeşme yürüyüş rotası; toplam: 12 km.

(Google Earth'de çizilmiştir; by MYC)

Mezarlığın kıyısından başladığımız yürüyüşü, Karşıyaka Belediyesi’nin yakın zamanlarda onardığı, ancak sevgili halkımızın temizliği konusunda bir türlü yeterli özeni gösteremeyip mezbeleliğe çevirdiği; suyu akan ilk çeşmeye kadar asfaltın kıyısından sürdürdük. Sabahın erken saatlerinde çeşme başında bizi gören yaramaz bir kedicik hemen bitiverdi yanımızda. Belli ki açtı; heybemizdeki yiyeceklerden bir kısmını oracıkta paylaşıverdik. Biraz sonra açlığını az da olsa bastırmış olmanın keyfiyle; güneşe karşı hemen tüylerini yalayarak başladı temizliğine. Biz ise sularımızı çeşmeden doldurup yolumuza devam ettik. Sonbaharın renk cümbüşüne çevirdiği doğanın eşliğinde; kısa süre sonra suyu akmayan ikinci çeşmeye ve biraz ilerde ise bir viranelik haline dönüşmüş 50’li yıllarda devreye alınmış sanatoryumun yıkık dökük binalarının bulunduğu yere ulaştık. Her türlü tecavüze maruz kalmış sanatoryumda en dramatik köşelerden birisi; sekinin kuzey batı ucunda yer alan ve üzerinde Atatürk büstünün bulunduğunu tahmin ettiğimiz kaide ve onun yalnızlığı idi. Ana binanın tüm işe yarar malzemeleri yerlerinden sökülmüş, duvarları ise “seviyo sevmiyo” yazılarıyla döşenmişti. Karagöl asfaltının altında ve üstünde yer alan bungalov evlerde de durum farklı değildi.

Yamanlar Kampı; zamanında Atatürk büstünün olduğu yer; şimdiki hali...

Üçüncü çeşme; suyu akmıyor.

Dördüncü çeşme; ormancıların mekanı...

Sanatoryuma doğru renkler

Kızılçamlar arasında...

Eski Karşıyakalıların Yamanlar Kampı olarak tanıyıp bildiği alan Bilge Umar’ın deyişiyle “Çeşme yazlıkları öncesi çağın yazlığı” imiş. Karşıyaka Belediyesi yayını olan Karşıyaka Tarihi isimli kitapta söz konusu alanla ilgili olarak şu bilgiler yer alıyor:

“Karşıyaka’nın kuzeyinde bulunan Yamanlar köyü civarındaki Yamanlar Kamp Alanı, İzmir’in 1930’lu yıllarda kazandığı ve giderek büyük rağbet bulan dinlenme alanıdır. Deniz seviyesinden 900 metre yükseklikte, yoğun çam ağaçlarının bulunduğu alanda, İzmir Verem Mücadele Cemiyeti tarafından kurulan kamp, 10 Haziran 1932’de açılmıştır. Her yıl Haziran ayında açılan ve Eylül ayı sonunda kapanan kampın başlangıçta en önemli sorunu ulaşımdı. Belediyenin çabasıyla kampa, Dedebaşı’ndan başlayan bir yol yaptırılmış ve otomobillerin işlemesi sağlanmıştı.